چرا عوارض واکسن در برخی افراد طولانی است ؟

واردات واکسن کرونا به کشور حالا به 99 میلیون دُز رسیده که بیش از 68 میلیون دُز آن تزریق شده‌است. از میان واکسن‌های وارداتی، واکسن سینوفارم با بیش از 87 میلیون دز، بیشترین سهم را در سبد واکسیناسیون کشور داشته و جمعیت بزرگتری از هموطنان با این برند واکسینه شده‌اند. مطالعات انجام‌شده و نتایج واکسیناسیون روی جمعیت‌های بزرگ، از ایمن و بی‌خطر بودن واکسن سینوفارم و ناچیز بودن عوارض آن بر واکسینه شده‌ها حکایت داشته است. اما با اینکه عوارض این واکسن، محدود بوده و در حد درد و تورم محل تزریق، تب، سردرد، سرفه، درد مفاصل، خستگی و خواب‌آلودگی و مواردی از این دست گزارش شده، اما برخی افراد در سنین مختلف از طولانی شدن این عوارض خبر می‌دهند و از شرایط ناخوشایندی که بعد از گذشت یکی دو ماه از تزریق واکسن هنوز گرفتار آن هستند، گلایه دارند.

برای پاسخ به سئوالات موجود در این زمینه و رفع نگرانی افرادی که با این عوارض دست‌به‌گریبانند و همینطور رفع تردید افرادی که هنوز برای تزریق واکسن کرونا اقدام نکرده‌اند، گفت‌وگویی ترتیب دادیم با دکتر «محمدرضا صالحی»، متخصص بیماری‌های عفونی، عضو کمیته کشوری واکسیناسیون کرونا و عضو کمیته علمی ستاد مبارزه با کرونا. اگر شما هم ازجمله افرادی هستید که از عوارض طولانی‌مدت واکسن کرونا کلافه شده‌اید یا به دلیل مطالبی که در این زمینه به گوشتان رسیده، مراجعه به مراکز واکسیناسیون را به تعویق انداخته‌اید، با این گفت‌وگو همراه باشید.

در چند ماه اخیر و به دنبال تسریع روند واکسیناسیون، گروه‌های مختلف سنی موفق به ترزیق واکسن کرونا شده‌اند. اغلب مشاهدات و گزارش‌ها از کم‌عارضه بودن واکسن‌های موجود در سبد واکسیناسیون کشور به‌ویژه واکسن سینوفارم که بخش اعظم واکسن‌های وارداتی را تشکیل می‌دهد، حکایت داشته‌است. اما در این میان، برخی افراد واکسینه شده با واکسن سینوفارم از ماندگاری برخی عوارض مثل نوسان فشار خون، سردرد، کمردرد، پا درد و بی‌حالی گلایه دارند. آیا وجود این عوارض طولانی‌مدت بعد از تزریق واکسن کرونا در مطالعات واکسن‌ها و به طور مشخص واکسن سینوفارم ذکر شده و این شرایط، طبیعی است یا باید درباره آن نگران بود؟

قبل از هر چیز باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که درباره تمام واکسن‌ها و داروها و حتی شاید بتوان گفت درباره بسیاری از مواد خوراکی یا آشامیدنی این احتمال وجود دارد که در برخی افراد ایجاد عوارض کنند. مثلاً درباره بعضی صیفی‌جات مثل بادمجان و گوجه فرنگی هم، معدودی از افراد ممکن است بعد از مصرف این مواد دچار واکنش‌های آلرژیک شوند. اما چند نکته اساسی وجود دارد؛ اول، درمقابل چه چیزی، چه عارضه‌ای اتفاق می‌افتد؟ دوم، چه میزان عارضه‌ای بروز می‌کند؟ و سوم، این عارضه چقدر خطرناک است؟

درمورد واکسن‌ها از جهت زمانبندی، ما 3 گروه عوارض داریم؛ عوارض حاد که ظرف 3 روز اول بعد از تزریق واکسن اتفاق می‌افتد، عوارض با زمان متوسط که در بازه زمانی 3 ماه بعد از تزریق ظاهر می‌شود و عوارض طولانی‌مدت که بعد از گذشت 3 ماه از واکسیناسیون اتفاق می‌افتد. این موارد در مطالعات برای واکسن‌های مختلف، ارزیابی می‌شود و بعد اگر نتیجه این بررسی‌ها نشان بدهد که یک واکسن safe یا بی‌خطر است، مجوز می‌گیرد که وارد روند واکسیناسیون عمومی شود.

این فرآیند بررسی عوارض، درباره واکسن سینوفارم با چه نتایجی همراه بوده؟­

درخصوص واکسن سینوفارم باید بدانیم که یک واکسن غیرفعال است. درواقع، ویروس به صورت کشته‌شده در این واکسن مورداستفاده قرار گرفته است. مطالعات درباره سینوفارم نشان‌دهنده این است که در بررسی‌هایی که درخصوص عوارض حاد، متوسط و حتی طولانی‌مدت انجام شده، عوارض در حد بسیار قابل قبول بوده و این واکسن، یک واکسن بی‌خطر و بی‌ضرر است و عارضه جدی ندارد. ممکن است تعداد بسیار کمی از افراد دریافت‌کننده این واکسن دچار عوارض حاد ابتدایی شوند که می‌تواند از قرمزی یا تورم محل تزریق، سردرد، کوفتگی و بدن درد مختصر تا احیاناً علائمی شبیه سرماخوردگی متنوع باشد. اما تا جایی که بنده مطالعه کرده‌ام، درباره واکسن سینوفارم احتمال بروز عوارض طولانی‌مدت، زیاد نیست.

چرا برخی افراد گرفتار این عوارض طولانی‌مدت واکسن می‌شوند؟

– باید این نکته را هم در نظر گرفت که کاری که واکسن‌ها انجام می‌دهند، برانگیختگی سیستم ایمنی بدن است و این برانگیختگی سیستم ایمنی ممکن است در معدودی از افراد از یک الگوی نامنظم تبعیت کند و این الگوی نامنظم نهایتاً به پدیده‌هایی مثل درد مفاصل، کوفتگی و بدن دردهای طولانی یا یک خستگی مزمن تبدیل شود.

اما درمجموع، با توجه به اینکه همه می‌دانیم خود ویروس کووید 19 هم به طور مشخص عوارض طولانی‌مدت بسیار زیادی دارد؛ از اختلالات و التهابات عروقی تا همین خستگی مزمن، به نظر می‌رسد میزان ابتلا به این عوارض مزمن در واکسن، بسیار کمتر از خود کووید 19 است و از آن طرف متاسفانه احتمال بدحال شدن بیماران و حتی مرگ و میر در ابتلا به کرونا بسیار بالاست. نهایتاً وقتی اینها را در دو کفه ترازو می‌گذاریم، سنگینی کفه واکسن به حدی است که نشان می‌دهد تزریق واکسن می‌تواند به نفع فرد و جامعه باشد و حتی با وجود عوارضی که ممکن است داشته باشد، با توجه به مطالعاتی که انجام شده، این عوارض نسبت به ابتلا به کووید 19 و عوارض آن که می‌تواند بسیار دردناک و طولانی‌مدت و آزاردهنده باشد، به نظر پذیرفتنی است.

آقای دکتر! بروز عوارض طولانی واکسن در برخی افراد سالمند که به‌طور طبیعی ممکن است گرفتار ضعف سیستم ایمنی بدن و انواع بیماری‌ها باشند، پذیرفتنی است اما چه عاملی باعث می‌شود برخی افراد در بازه سنی 30 تا 40 و 45 سال بعد از گذشت 2 ماه از تزریق واکسن کرونا همچنان با عوارضی مثل سردرد، کمردرد و بی‌حالی و خستگی دست به گریبان باشند؟ علاوه‌بر کلافگی ناشی از طولانی شدن این عوارض، ممکن است این نگرانی به سراغ افراد بیاید که نکند درباره آنها، ضررهای واکسن بیش از منافعش بوده باشد…

– به این مجموعه عوارض که اشاره کردید و درصد پایینی احتمال بروز دارد، اصطلاحاً chronic fatigue یا خستگی مزمن گفته می‌شود. یک بخشی از ماجرا این است که این خستگی مزمن حتی بدون تزریق واکسن هم می‌تواند برای برخی افراد اتفاق بیفتد و شاید این فقط یک همزمانی بوده باشد. اما بخش دیگر می‌تواند ناشی از همان برانگیختگی‌های سیستم ایمنی بدن در نتیجه تزریق واکسن باشد. درواقع این برانگیختگی سیستم ایمنی، مثل یک تیغ دولبه عمل می‌کند؛ یک لبه این تیغ می‌تواند باعث ایجاد ایمنی در بدن شود اما لبه دیگر آن، ممکن است به بروز برخی عوارض منجر شود.

البته معمولاً در بررسی‌هایی که در اینگونه موارد انجام می‌شود، پزشکان داده‌های آزمایشگاهی یا پاراکلینیکی چندان جدی پیدا نمی‌کنند. پدیده‌هایی مانند خستگی مزمن معمولاً با مراجعه به همکاران روماتولوژیست ما و با انجام توصیه‌هایی برای تقویت سیستم ایمنی مثل استفاده از برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی و اجرای برخی الگوهای سبک زندگی مثل انجام ورزش و مسافرت و… رفع می‌شود.

از توضیحات تخصصی شما اینطور برمی‌آید که در اینگونه موارد، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد و افراد با صبوری و با تقویت سیستم ایمنی بدنشان و کمک گرفتن از ورزش و فعالیت‌هایی که فراغت ذهنی برایشان فراهم می‌کند، می‌توانند این دوره را به سلامت پشت سر بگذارند. درست است؟

– بله. البته شدت التهابات اینچنینی در افراد، متفاوت است. در مواردی که در حد خفیف تا متوسط باشد و خیلی آزاردهنده نشود، همین اقداماتی که اشاره شد، کفایت می‌کند. اما در مواردی که افراد احساس می‌کنند بدن درد و کوفتگی و درد مفاصل، شدید است حتماً با پزشک مشورت کنند که خدای نکرده تشخیص‌های دیگر نباشد و اشتباهاً به حساب عوارض واکسن گذاشته شده باشد.