شیرین بیان Glycyrrhiza glabra

موارد مصرف شیرین بیان

نام علمی گیاه: Glycyrrhiza glabra

نام انگلیسی گیاه : Licorice

نام فارسی: شیرین بیان

اثرات درمانی شیرین بیان

این گیاه خاصیت نرم کنندگی سینه،خلط آور،ضد التهاب و ملین دارد و در بیماری های معده و اثنی عشر به طور مؤثری استفاده می شود.همچنین در درمان عفونت های دستگاه تنفس فوقانی،برونشیت،زخم های پپتیک،زخم دوازدهه،گاستریت مزمن،روماتیسم،آرتریت و نارسایی غده فوق کلیه استفاده می شود.از فرآورده های این گیاه به فراوانی در داروسازی به عنوان مکمل برای مزه و به منظور چسبندگی قرص استفاده می شود.شیرین بیان دارای اثرات مناسب در درمان ضایعات پوستی مانند درماتیت،اگزما و خارش،اثرات ضد عفونی کنندگی،آنتی سپتیک،ضد باکتری،ضد سمیت کبدی،ضد ویروس و Antiphlogistic می باشد.در طب سنتی ایران از این گیاه به عنوان درمان ورم معده و ضد سرفه استفاده می شود.گلیسریزنیک اسید موجود در این گیاه با توانایی مهار باکتری هلیکوباکترپیلوری،در درمان زخم معده،مشکلات مخاطی معده و کاهش اسید معده مؤثر است (12-8).

مکانیسم اثر شیرین بیان

آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر:

تحقیقات نشان می دهد اثر گلیسیریزین روی هیپرکالمی وابسته به کاهش میزان رنین به دنبال کاهش آلدوسترون در دیابت ملیتوس،عصاره ریشه شیرین بیان می تواند باعث مهار فعالیت 11 بتاهیدروکسی استروئید دهیدروژناز که کورتیزول را به کورتیزون تبدیل می کند شود.همچنین از اشغال گیرنده های میترالوکورتیکوئیدی توسط گلوکوکورتیکوئیدهای اندوژن در کلیه محافظت می نماید.بنابراین ریشه شیرین بیان در بیماران دیابتی می تواند برای درمان هیپرکالمی وابسته به هیپوآلدوسترونیسم بدون اثر سوء مورد استفاده قرار گیرد ( 14).فلاونوئیدهای هیدروفوبیک شیرین بیان چربی شکمی و قند خون را کاهش می دهد،که احتمالا این اثر از طریق فعالیت تزایدی گیرنده های گاماپراکسیزومی اثر خود را اعمال می کند ( 15).همچنین به طور عمده در کاهش تولید ملانین و در نتیجه کاهش هیپرپیگمانتاسیون مؤثر می باشد.تأثیر مثبت عصاره این گیاه در اختلالات دستگاه تنفس مانند سرفه و آبریزش بینی،اختلالات دستگاه گوارشی مانند زخم های معده و اثنی عشر و التهابات ناشی از گاستریت،تأثیر ضد سرطانی روی سلول های ملانوم و سلول های سرطانی معده از طریق ایجاد Apoptosis ،تأثیرات ضد ویروس علیه ویروس های آنفولانزا،SARS ،هپاتیت B،تبخال و HIV ثابت شده است.

تحقیقات نشان می دهد عصاره این گیاه در بهبود درماتیت آتوپیک و کاهش التهاب و ضایعات ناشی از اشعه ماوراء بنفش اثر دارد (22-16).ترکیبات غیرپروتئینی موجود در ریشه گیاه شیرین بیان،ترکیبات اتانولی،فنولی،فلاونوئیدی و پلی ساکاریدی موجب آپوپتوز سلول می شود و می تواند از رشد سلول های سرطانی جلوگیری کند.تحقیقات ثابت کرده است که عصاره اتانولی ریشه این گیاه بر روی تکثیر سلولی و آپوپتوز سلولی در سلول های MCF-7 موجب جلوگیری از رشد این سلول ها در مرحله G1 و برانگیختن آپوپتوز در این سلول ها می گردد.فلاونوئید گیاه اثر ضد کارسینوژنیک دارد و باعث آپوپتوز در سلول های هپاتوما و ملانوما می شود،و همچنین از رشد سلول های لوسمی مونوبلاستی جلوگیری می کند.ترکیب 4،2،4 تری هیدروکسی کالکون (ایزولیکورتیجنین) شیرین بیان با اثر حفاظتی موجب کاهش توان زیستی و افزایش آپوپتوز در سلول های سرطان پروستات می شود.فلاونوئیدها و ترکیبات پلی فنولی گیاه جزء عوامل شیمی درمانی هستند که چرخه رشد سلول های توموری را در چند مرحله مورد تهاجم قرار می دهد (26-23).

شیرین بیان از طریق مهار فسفودی استراز 3 موجب اثرات ضد اسپاسمی در مجاری گوارشی و تسکین درد احشایی می شود.عصاره آبی-الکلی آن از طریق افزایش فاکتورهای دفاعی مخاط معده موجب بروز فعالیت های ضد زخم معده می شود،بنابراین عصاره این گیاه برای درمان زخم معده و رفع اسپاسم مجاری گوارشی مفید است.شیرین بیان بر سیستم غدد درون ریز بدن تأثیر می گذارد و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خون را کاهش دهد و اثبات شده است که لیکوریک یا ریشه خشک شیرین بیان اثرات افزایش ترشح سرتونین و پروستاگلاندین در معده را دارد و اثرات ضد تورم معده را از این طریق اعمال می کند (31-27).ترکیب گلیسیریزیک اسید در برابر طیف وسیعی از ویروس ها نظیر هرپس سیمپلکس (HSV-1)،واریسلازوستر (VZV)،سایتومگالوویروس (CMV)،ویروس هپاتیت A، B و C و ویروس HIV اثر ضد ویروسی فعال نشان داده است.این ترکیب در درمان هپاتیت مزمن کبدی در بیمارانی که به درمان با اینترفرون جواب نمی دهند استفاده می شود.

فارماکوکینتیک شیرین بیان

ترکیبات اصلی و دارویی این گیاه شیرین بیان

ریشه (ریزوم) شیرین بیان دارای گلیسیریزین می باشد که 50 برابر بیشتر از ساکاروز است.عصاره های تجاری آن شامل گلیسیریزین در نمک آمونیوم و عصاره الکلی شیرین بیان می باشد که شامل چهار ترکیب فعال گلیسمی کومارین گلیسیرین و هیدروگلی اسپرین C و دهیدروگل اسپرین D است (1).سایر ترکیبات این گیاه،فلاونوئید شامل ایزوفلاون،لیکوی ریتین (Liquiritin)،ایزولیکوی ریتینو (Iso Liquiritin)،فورونونتین (Formononetin)،پلی ساکاریدها، استرول ها،کومارین ها،آسپاراژین (Asparagin)،اسیدهای آمینه،صمغ،نشاسته،اسانس های روغنی و ساپونین ها می باشد.عمده ترین ساپونین آن (تری ترپن 5 حلقه ای) اسید گلیسریزیک به فرمول C42H62O16 می باشد،که از دو واحد اسیدگلوکورونیک و یک مولکول اسید گلیسرتنیک تشکیل شده است (7-2).

عوارض جانبی شیرین بیان

احتباس آب و نمک و در نتیجه مصرف مقادیر زیاد شیرین بیان باعث افزایش فشارخون عروقی و کاهش ادرار از عوارض آن است. لذا در بیماران با اختلالات قلبی عروقی و مبتلایان به فشارخون باید با احتیاط مصرف شود.

هشدار ها شیرین بیان

احتیاط مصرف در این گیاه :

در صورت بالا بودن فشار خون یا ناراحتی کلیه،قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز کرد.مصرف این گیاه و فرآورده های آن برای زنانی که در دوران باردهی یا شیردهی هستند منع شده است.در صورت مصرف طولانی مدت شیرین بیان بهتر است آن را با کتیرا ترکیب کرد (13).مصرف بی رویه این گیاه یا سایر فرآورده های آن سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه هورمون آلدسترون می شود،بنابراین باید در مصرف گیاه دقت کرد،زیرا در صورت افزایش این هورمون سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت متابولیسمی و بالا رفتن فشار خون و حتی سکته قلبی می شود.استفاده زیاد شیرین بیان برای طحال نیز مضر است.بعضی از افراد با مصرف زیاد گیاه دچار درد عضله و عده ای دیگر با کرخت شدن دست و پا مواجه می شوند.همچنین مصرف زیاد آن نیز سبب افزایش وزن می شود.در افرادی که داروی فشار خون استفاده می کنند از شیرین بیان به طور همزمان نباید استفاده کنند