خلیج فارس؛ ناجی خشکسالی مرکز ایران

پرونده خشکسالی

نویسنده: احمد میرخدایی

اعتبارنوین: ایران در 3 سال اخیر با خشکسالی فزاینده‌ای روبه‌رو بوده و آمارها حاکی از این است که در سال آبی جاری نیز، تا اینجای کار گرچه اوضاع بارندگی اندکی نسبت به سال آبی گذشته بهبود پیدا کرده اما همچنان شرایط نسبت به میانگین بلندمدت مساعد نیست.

ایران در اقلیم خشک و کم‌باران قرار گرفته اما در سال‌های اخیر به‌واسطه خشکسالی‌های مستمر، این شرایط بیشتر عیان شده است. طبق آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی وزارت نیرو، در 2ماهه سال آبی جاری(اول مهر تا 30آبان1401) میانگین کل ریزش‌های جوی کشور معادل 27میلی‌متر بوده که این میزان گرچه نسبت به دوره مشابه در سال آبی قبل 8درصد افزایش نشان می‌دهد اما همچنان در مقایسه با میانگین بارش‌های 54ساله در این دوماه، 6درصد کمتر است.

در سال آبی 1402–1401 به‌واسطه وقوع پاییز خشک و افت بارش در مناطق شمالی کشور، رکورد بیشترین میزان بارندگی به حوضه آبریز کارون بزرگ تعلق گرفته است؛ به‌گونه‌ای که فقط در 2ماهه پاییز امسال، 109.7میلی‌متر بارندگی در حوضه کارون بزرگ ثبت شده درحالی‌که بارش‌های حوضه‌های شمالی از 101.3میلی‌متر فراتر نرفته است. براساس آمار وزارت نیرو، در این بازه زمانی، میانگین بارش‌های حوضه آبریز کارون بزرگ 244درصد بیش از مدت مشابه سال آبی قبل و 57درصد بالاتر از میانگین ثبت شده در 54سال اخیر بوده است.

البته در حوضه آبریز «زاینده‌رود و حوضه‌های جنوب‌غربی فلات» نیز رکورد افزایش 99درصدی بارش نسبت به سال قبل و 93درصدی نسبت به میانگین 54ساله ثبت شده است اما میانگین بارش‌های این حوزه حدود یک‌سوم حوضه‌های کارون بزرگ و شمال کشور بوده و قدرت اثرگذاری زیادی در ارتقای میانگین کشوری نداشته است.

همچنین در حوضه آبریز «زهره- جراحی و حوضه‌های جنوبی» نیز رکورد جهش 146درصدی بارش نسبت به سال آبی قبل و افزایش 49درصدی نسبت به میانگین بلندمدت به ثبت رسیده است اما میانگین بارش‌های این حوضه حتی از میانگین کشوری نیز کمتر بوده و قادر به اثرگذاری مثبت به آمارهای حوضه آبریز نیست. در این میان، سایر حوضه‌های آبریز اصلی کشور شرایط نامساعدی را تجربه کرده‌اند و شاهد افت 15 تا 39درصدی بارش نسبت به سال قبل و کاهش 19 تا 47درصدی نسبت به میانگین 54ساله بوده‌اند.

ظرفیت نهایی‌ نمک‌زدایی آب در طرح خلیج فارس : با فعالیت واحد اول نمک‌زدایی آب خلیج فارس، امکان تولید ۲۰۰ هزار مترمکعب آب نمک‌زدایی شده در شبانه‌روز وجود دارد. زیرساخت‌های آبگیری موجود در بندرعباس، امکان آبگیری با ظرفیت تولید تا 1.5میلیون مترمکعب در شبانه‌روز را فراهم می‌کنند.

دلایل انتقال آب از دریاهای جنوب: به‌دلیل کمبود آب در مناطق مرکزی ایران، برای توسعه صنایع در مناطق جنوبی و فلات مرکزی یا باید صنعت به کنار دریا برده شود یا آب دریا نمک‌زدایی و به فلات مرکزی ‌آورده شود. ولی برای استحصال ۴ درصد عیار ماده معدنی، منطقی نبود که سنگ‌های معدن تا سواحل خلیج فارس منتقل شود؛ بنابراین کارشناسان به این جمع‌بندی رسیدند که بهتر است آب دریا نمک‌زدایی و به مراکز صنعتی آورده شود. با این روش، بهای تمام‌شده محصول نهایی نیز رقابتی‌تر خواهد بود.

تنها چاره صنعت؛ استفاده از آب‌های غیرمتعارف: به باور کارشناسان، بحران کمبود آب و تداوم روند کم‌آبی یا بی‌آبی در کشور در نهایت دولت را وادار خواهد کرد که به فکر بازتخصیص منابع آبی درون سرزمینی برای تامین نیازهای حیاتی مردم شامل شرب و بهداشت بیفتد، لذا صنعت چاره‌ای جز استفاده از منابع آب‌های غیرمتعارف شامل آب‌های شور و لب‌شور نخواهد داشت.

افزایش منابع آبی: با نگاه به کارکرد استفاده و بازیافت آب در صنعت، انتقال آب خلیج‌فارس حجم زیادی از آب را به منابع آبی کشور اضافه می‌کند.

جزئیات فنی و محیط‌زیستی از پروژه ‌نمک‌زدایی آب خلیج ‌فارس: در پروژه‌های نمک‌زدایی اجرا شده در ایران، آب به مسافت ۳ هزار و ۲۰۰ متری و به عمق ۱۲ متری انتقال یافته و سپس رهاسازی می‌شود. مزیت روش به‌کار گرفته شده در طرح‌های نمک‌زدایی در ایران، مصرف انرژی کمتر به نسبت روش‌های تقطیری است. ضمن اینکه دیگر لازم نیست آب دریا به آب مقطر تبدیل شود؛ در نتیجه عناصر معدنی مفید از آب گرفته نمی‌شود. در روش‌هایی که در ایران به‌کار گرفته می‌شود ازت و فسفری در کار نیست که مشکلی برای دریا ایجاد کند. آب دریا را می‌گیریم و همان آب را با نمک بیشتر به دریا بازمی‌گردانیم.

مجموع آورد آبی ایران: متوسط آورد آبی کشور براساس گزارش‌های منتشر شده، 92میلیارد مترمکعب در سال است؛ آبی که شامل بارش‌ها، رواناب‌ها و آب‌های زیرزمینی است.