ساختار هرم مازلو و موفقیت

نویسنده : سیده‌زهرا جلیلی‌هاشمی | ‌ روان‌شناس

هرم سلسله مراتب نیاز‌های «مازلو» یکی از مشهورترین نظریه‌های روان‌شناسی است که در شبکه‌های‌اجتماعی از آن به‌عنوان لازمه موفقیت یاد می‌شود؛ از انتقادهای وارده به آن گفتیم.

اگر با هرم نیازهای مازلو آشنا باشید، این هرم سلسله مراتبی برای رفع نیازهای انسان دارد و طبق عقیده آن اگر یک نیاز بر طرف نگردد، انسان خواست و تمایلی به سمت برآورده کردن نیازهای بعدی نخواهد داشت. احتمالا پست‌هایی در همین باره و در شبکه‌های اجتماعی هم دیده‌اید که توجه به این هرم را لازمه موفقیت می‌داند. این نظریه توسط «آبراهام مازلو»، روان شناس آمریکایی در سال ۱۹۴۳ ارائه شد و از آن زمان تاکنون به‌عنوان یکی از ابزار‌های مهم در روان شناسی، مدیریت، آموزش و سایر حوزه‌های مرتبط استفاده می‌شود. در ادامه از ساختار این هرم و انتقادات وارد شده به آن خواهیم گفت.

ساختار هرم مازلو

هرم مازلو از پنج سطح نیاز تشکیل شده است که هر کدام به‌ترتیب اهمیت و ضرورت برای بقا و رشد انسان دسته‌بندی شده‌اند. این سطوح عبارتند از:

1- نیاز‌های فیزیولوژیکی| این نیاز‌ها شامل نیاز به غذا، آب، هوا، خواب و سایر نیاز‌های اساسی برای زنده ماندن هستند. برآورده شدن این نیاز‌ها برای بقای فیزیکی ضروری است.

2- نیاز‌های امنیتی| این سطح شامل نیاز به امنیت جسمی، اقتصادی، سلامتی و پایداری در زندگی است. احساس امنیت و حفاظت در برابر خطرات مختلف از اهمیت بالایی برخوردار است. پس از رفع نیاز‌های فیزیولوژیکی، انسان به‌دنبال امنیت و ثبات در زندگی خود می‌گردد.

3-نیاز‌های اجتماعی| این نیاز‌ها شامل احساس تعلق، عشق، دوستی و روابط اجتماعی مثبت می‌شوند. روابط اجتماعی سالم و حمایت‌های عاطفی به ایجاد احساس تعلق کمک می‌کنند.

4- نیاز به احترام| نیاز به احترام شامل احساس اعتماد به نفس، عزت نفس، شناخت و موفقیت است. شناخت و تقدیر از سوی دیگران می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس منجر شود.

5 -خودشکوفایی| این سطح شامل نیاز به تحقق استعداد‌ها و قابلیت‌های فردی، خلاقیت و خودشناسی می‌شود. افراد در این مرحله به‌دنبال تحقق اهداف و آرزو‌های خود و به‌دست آوردن کمال انسانی هستند.

رفتارهای انسان تحت تاثیر نیازهایش

«مازلو» در نظریه و هرم‌اش توضیح می‌دهد که رفتار انسان در لحظات خاص تحت تاثیر شدیدترین نیازش قرار می‌گیرد و زمانی که یک نیاز برآورده می‌شود، تغییری در انسان به وجود می‌آید و انسان به سمت برآورده کردن نیازهای بعدی حرکت می‌کند. برای مثال معتقد است تا زمانی که نیاز به عشق و تعلق در انسان برآورده نشود انسان به سمت عزت‌نفس یا کسب احترام دیگران یا احساس نیاز برای حرکت به سمت موجودی بااعتمادبه‌نفس حرکت نمی‌کند یا تا زمانی که این نیاز در انسان بر آورده نگردد، انسان به سمت خودشکوفایی یا خلاقیت و ابراز وجود حرکت نمی‌کند.

آیا این هرم صحیح است؟

اما آیا این هرم صحیح است یا نقد و انتقاداتی به آن وارد است؟ اولین قاعده هرم بر اساس نیازهای اولیه هر موجود زنده چیده شده که عبارت است از آب و غذا و مسکن و غریره جنسی که تا زمانی که این نیازها برآورده نشود، انسان به سمت نیاز به امنیت و مصونیت و پس از آن عشق و تعلق حرکت نخواهد کرد. البته در مورد اولین قاعده تا حد نسبی در مورد بیشتر افراد صحیح است اما احساسات و نیروهای ذهنی و درونی در هر فرد به عنوان اراده و باور وجود دارد که انسان را تبدیل به موجودی غیرقابل شناخت و غیر قابل پیش‌بینی می‌کند. بنابراین سبب می‌شود گاهی افراد به خاطر تمایلات قلبی کاملا غیرمنتظره عمل کنند. برای مثال ممکن است شما آب و غذای کافی نداشته باشید یا دغدغه مسکن داشته باشید اما با اعتماد به نفس فراوان و باور به خود و توانایی‌های‌تان به سمت بروز استعدادهای‌تان حرکت کنید. یا وقتی گرسنه هستید هم می‌توانید با دوستان‌تان لحظات خوبی را تجربه کنید. توجه بیش از حد به ساختار این هرم بیشتر مایه توجیه است برای افرادی که می‌گویند تا زمانی که نتوانم تمام نیازهای مادی‌ام را به‌طور کامل برطرف کنم ازدواج نمی‌کنم یا اعتماد به نفس ندارم چون خانواده‌ام به من احساس عشق و امنیت کافی نداده‌اند. بنابراین بیشتر شبیه وسیله‌ای است برای توجیه علت تنبلی و شکست‌شان.

نداشتن حق انتخاب طبق این هرم

درست است که انسان توسط نیازهایش احاطه شده است اما هر موقع که بخواهد می‌تواند برای رفع نیازهایش تلاش کند اما در هرم مازلو شما حق انتخاب ندارید و باید به سمت همان نیازی حرکت کنید که مازلو در هرم‌اش به شما می‌گوید. اما اگر شما در بالاترین سطح هرم یعنی نیاز خودشکوفایی و ساختن و خلق کردن حرکت کنید اما نیاز امنیت در شما رفع نشود یا عاشق نباشید و کسی را دوست نداشته باشید احساس آرامش و کمال انسانی را نخواهید داشت در صورتی که احساس امنیت در هر سطحی برای انسان مورد نیاز است اما فرد خودش انتخاب می‌کند که کدام نیاز را تا چه سطحی برآورده کند نه بر اساس این هرم.