معدن‌کاوی بی‌ضابطه در خلخال؛ بحرانی در دل طبیعت

نویسنده: زینب رحیمی

اعتبارنوین: شهروندان خلخال، واقع در جنوب استان اردبیل، مدت‌هاست از پیامدهای جبران‌ناپذیر فعالیت‌های بی‌ضابطه معدنی در این منطقه رنج می‌برند. اعتراض آن‌ها این بار به دادستانی اردبیل رسید و در قالب کارزاری اینترنتی، خواستار توقف معدن‌کاوی‌های مخرب و بازگرداندن سلامت به محیط‌زیست و زندگی روزمره خود شدند.

روستاهایی در محاصره گردوغبار

طبق آمار رسمی اداره صمت شهرستان خلخال، در این منطقه ۲۷ معدن فعال وجود دارد که حداقل ۱۵ مورد آن‌ها در حوزه استخراج شن و ماسه مشغول به کار هستند. خلخال با دارا بودن منابع غنی سرب، مس، منگنز و آهن، هم‌اکنون به کانون معدن‌کاوی‌های سنگین تبدیل شده؛ اما در نبود نظارت کافی، این فعالیت‌ها به تهدیدی علیه سلامت ساکنان و طبیعت بکر منطقه بدل شده است.

در نزدیکی روستاهای «خِمِس» و «اَسکِستان» دست‌کم پنج کارخانه و شش معدن در حال فعالیت هستند. آلودگی صوتی، گردوغبار ناشی از استخراج، انفجارهای بی‌رویه و رهاسازی فاضلاب به رودخانه‌ها، زندگی روزمره روستاییان را مختل کرده است. شکایت جمعی ۱۶۶ نفر از اهالی روستای خمس و ده‌ها شکایت انفرادی، گواهی روشن بر نارضایتی مردم از این وضعیت است.

رودخانه‌های آلوده و خاک‌های مسموم

بر اساس متن شکایت اهالی، مواد زائد و گل‌ولای سمی حاصل از فعالیت معدنی، بدون هیچ تصفیه‌ای به رودخانه شاهرود و زمین‌های زراعی اطراف آن هدایت می‌شود. این مسأله نه‌تنها به نابودی منابع طبیعی انجامیده بلکه محصولات کشاورزی و دام منطقه را نیز آلوده کرده است. گردوغبار معلق در هوا موجب مشکلات تنفسی میان ساکنان شده و دام و طیور نیز از این آلودگی بی‌نصیب نمانده‌اند.

در دو ماه گذشته، کارزاری اینترنتی با امضای حدود ۴ هزار نفر به راه افتاده است. در بخشی از این کارزار آمده:

«طبیعت و زندگی مردم خلخال با رشد قارچ‌گونه معادن شن و ماسه که بدون برنامه‌ریزی و نظارت لازم توسعه یافته‌اند، به خطر افتاده است. ما خواستار توقف فعالیت‌های آلاینده، اجرای قاعده «لا ضرر و لا ضرار» و احیای محیط‌زیست منطقه هستیم.»

جاده‌ اسالم؛ شکوهی که زیر چرخ کامیون‌ها خرد می‌شود

جاده اسالم به خلخال که یکی از زیباترین مسیرهای کوهستانی کشور به‌شمار می‌رود، به دلیل تردد سنگین کامیون‌های حامل ماسه، در حال تخریب کامل است. شهروندان در نامه‌ای به مسئولان استانی از جمله استاندار اردبیل، رئیس دادگستری و مدیران کل محیط زیست و راه‌وشهرسازی خواستار توقف تخریب این جاده‌ها و مدیریت اصولی بار ترافیکی شدند. آن‌ها هشدار دادند که نشت پساب و گردوخاک از کامیون‌ها، علاوه بر تخریب جاده، باعث تصادف و آسیب به رانندگان و گردشگران شده است.

اهالی خلخال تأکید دارند که استمرار این وضعیت، نه‌تنها سلامت عمومی بلکه اقتصاد منطقه، به‌ویژه کشاورزی، دامداری، زنبورداری و صنعت گردشگری را در معرض نابودی قرار داده است. کاهش کیفیت محصولات، آلودگی باغات و از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری، تنها بخشی از پیامدهای معدن‌کاوی بی‌ضابطه است.

ناتوانی قانونی محیط زیست در مهار بحران

فاضل عبدی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل محیط زیست استان اردبیل، در گفتگو با روزنامه شرق تصریح می‌کند که تغییر قانون در سال ۱۳۹۲ باعث شده صدور مجوز معادن بدون استعلام از محیط‌زیست انجام شود. به‌گفته او، سازمان محیط‌زیست تنها در صورت آلودگی آشکار، امکان هشدار و معرفی به مراجع قضایی را دارد.

او افزود: «گزارشی دال بر آلودگی رودخانه شاهرود تاکنون به ما نرسیده؛ اما در صورت دریافت شکایت مستند، اقدام قانونی انجام خواهد شد. ما از مردم درخواست داریم موارد آلودگی را مستند و دقیق به ما اطلاع دهند.»

مردم خلخال، با ثبت شکایت رسمی و راه‌اندازی کمپین اعتراضی، خواهان توقف فعالیت معادن آلاینده، بازنگری در مجوزها، پایش مستمر آلودگی و بازگرداندن سلامت به طبیعت و جامعه خود هستند. آن‌ها هشدار می‌دهند که اگر امروز اقدامی صورت نگیرد، فردا برای نجات خلخال خیلی دیر خواهد بود.