تخلیه پساب صنعتی؛ فاجعه‌ای خاموش در دل طبیعت ایران

صادق پارسا

اعتبارنوین: در حالی که توسعه صنعتی برای رشد اقتصادی کشورها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است، بی‌توجهی به اصول زیست‌محیطی در فرآیندهای صنعتی، آلودگی گسترده و خطرناکی برای منابع طبیعی به‌همراه داشته است. یکی از مهم‌ترین و بحرانی‌ترین جلوه‌های این آلودگی، تخلیه غیرمجاز پساب صنعتی در محیط‌زیست طبیعی است؛ معضلی که همچنان در بسیاری از مناطق کشور به‌طور سیستماتیک یا مقطعی ادامه دارد و اکوسیستم‌های آبی و خاکی را به‌شدت در معرض خطر قرار داده است.

پساب صنعتی چیست و چرا خطرناک است؟

پساب‌های صنعتی، خروجی فاضلاب ناشی از فعالیت کارخانه‌ها، کارگاه‌ها و صنایع مختلف هستند که ترکیبی از فلزات سنگین، ترکیبات آلی سمی، اسیدها، قلیاها، روغن‌ها و آلاینده‌های شیمیایی خطرناک‌اند. این مواد در صورت ورود به طبیعت، منابع آبی، خاک، هوا و در نهایت سلامت انسان و حیات وحش را دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌کنند.

تخلیه غیرمجاز؛ ریشه در کم‌نظارت بودن و هزینه‌گریزی

بسیاری از واحدهای صنعتی به‌دلیل نبود سیستم‌های تصفیه استاندارد، هزینه‌بر بودن فرآیند تصفیه یا عدم نظارت کافی دستگاه‌های اجرایی، اقدام به رهاسازی مستقیم پساب‌ها در رودخانه‌ها، تالاب‌ها، اراضی کشاورزی یا جنگل‌ها می‌کنند. این روند، سالانه میلیون‌ها لیتر پساب آلوده را به بستر طبیعت سرازیر می‌کند و موجب آلودگی شدید منابع آب زیرزمینی، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، مرگ و میر آبزیان و گسترش بیماری‌های انسانی می‌شود.

نمونه‌های بحرانی در ایران

در استان‌هایی چون خوزستان، البرز، اردبیل، اصفهان، یزد و تهران، تخلیه فاضلاب‌های صنعتی به رودخانه‌ها و منابع سطحی به کرات مشاهده شده است. در برخی مناطق، نظیر حاشیه زاینده‌رود یا تالاب شادگان، ورود پساب کارخانه‌های فولاد، نساجی و پتروشیمی، باعث نابودی بخشی از پوشش گیاهی و تخریب زیستگاه‌های پرندگان مهاجر شده است.

پلمب یک واحد صنعتی آلاینده در نمین به‌دلیل تخلیه غیرمجاز پساب صنعتی

به تازگی یک واحد صنعتی آلاینده در نمین به‌دلیل تخلیه غیرمجاز پساب صنعتی  پلمب شده است . این واحد پس از ۲ سال هشدار، واحد آلاینده‌ای در شهرک صنعتی شماره ۲ اردبیل به دلیل تخلیه غیرقانونی فاضلاب، تعطیل و به مراجع قضایی معرفی شد.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان نمین از پلمب یک واحد صنعتی آلاینده در شهرک صنعتی شماره ۲ اردبیل به دستور مقام قضایی خبر داد؛ واحدی که با تخلیه غیرمجاز پساب صنعتی به اراضی ملی، سلامت محیط زیست و ساکنان منطقه را به خطر انداخته بود.

عسگر جبرائیلی با اعلام این خبر اظهار کرد: این واحد صنعتی بدون طی مراحل تصفیه پساب، اقدام به انتقال فاضلاب صنعتی خود با استفاده از تانکر لجن‌کش به اراضی اطراف شهرک صنعتی می‌کرد. این اقدام باعث آلودگی خاک، تهدید منابع آب زیرزمینی و ایجاد نارضایتی در بین اهالی روستاهای مجاور شده بود.

به گفته جبرائیلی، این واحد تولیدی پیش از این نیز سابقه تخلف داشته و در مواردی خودروهای تانکر آن توسط یگان محیط زیست در حین تخلیه غیرمجاز متوقف و روانه پارکینگ شده‌اند. با وجود تذکرات و مهلت قانونی برای احداث سامانه پیش‌تصفیه و اتصال به شبکه فاضلاب شهرک صنعتی، اقدامی از سوی مدیریت آن صورت نگرفته است.

این واحد به دلیل عدم مدیریت اصولی پسماند مایع صنعتی و عدم رعایت ضوابط محیط‌زیستی، در فهرست صنایع آلاینده استان اردبیل قرار گرفته است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست نمین در پایان تأکید کرد: با هدف صیانت از منابع طبیعی و سلامت مردم، نظارت‌های زیست‌محیطی در مناطق صنعتی تشدید خواهد شد و با هرگونه تخلف مشابه به‌صورت قاطع و قانونی برخورد می‌شود. وی همچنین از دیگر واحدهای صنعتی خواست برای پایبندی به الزامات زیست‌محیطی، اقدامات اصلاحی نظیر احداث سیستم تصفیه فاضلاب را هر چه سریع‌تر اجرایی کنند.

عواقب زیست‌محیطی و انسانی

تخلیه غیرمجاز پساب صنعتی، نه‌تنها تخلف زیست‌محیطی، بلکه تهدید مستقیم علیه بهداشت عمومی محسوب می‌شود. این پساب‌ها معمولاً حاوی مواد سمی، فلزات سنگین، ترکیبات شیمیایی مضر و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا هستند که تبعات سنگینی به‌همراه دارند:

• آلودگی منابع آب و تهدید اکوسیستم‌های آبی

• تخریب خاک و کاهش شدید حاصل‌خیزی زمین‌های کشاورزی

• افزایش شیوع بیماری‌های پوستی و گوارشی در میان ساکنان مناطق آلوده

• خطر انقراض آبزیان و جانوران منطقه

• پیگرد قانونی بر اساس ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی به دلیل تهدید علیه بهداشت عمومی

• آلودگی منابع آب شرب و کشاورزی

• افزایش شیوع بیماری‌ها و مسمومیت‌ها در جوامع محلی

• افت کیفیت خاک و کاهش بهره‌وری زمین‌های زراعی

• برهم خوردن زنجیره غذایی و انقراض گونه‌های زیستی

نتیجه‌گیری؛ زمان عمل فرا رسیده است

طبق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، تخلیه فاضلاب صنعتی به محیط زیست، مصداق تهدید علیه بهداشت عمومی تلقی شده و پیگرد قانونی دارد. همچنین، قانون «حفاظت از خاک» و «مدیریت پسماند» واحدهای صنعتی را ملزم به تصفیه و کنترل کامل پساب می‌کند. عدم رعایت این قوانین می‌تواند منجر به پلمب واحد، جریمه نقدی و حتی مجازات کیفری شود.

تخلیه غیرمجاز پساب صنعتی، یک بحران پنهان اما ویرانگر برای آینده منابع طبیعی کشور است. در دورانی که بحران آب، خاک و هوا به یک چالش جهانی بدل شده، سکوت در برابر این تخلفات، خیانتی به نسل‌های آینده است. تنها با تعهد ملی، همکاری بین‌نهادی، فشار افکار عمومی و اجرای سختگیرانه قانون می‌توان از این روند مخرب جلوگیری کرد.